Trójca

TRÓJCA – miejscowość położona przy drodze wojewódzkiej 755 Sandomierz – Lublin oraz drodze powiatowej 0743T Wyspa – Wygoda – Dziurów – Zawichost, przebiega przez nią także droga gminna G1 Trójca – Dziurów. Położona na Wyżynie Sandomierskiej wioska, graniczy z Zawichostem, od którego oddzielona jest rozległą doliną, którą kilkaset lat temu płynąć miała Wisła.

Nazwa miejscowości pochodzi od miejscowego kościoła p. w. Świętej Trójcy, w latach dawniejszych także nazwę wioski pisano jako Święta Trójca. Kościół, od którego nazwę wzięła wioska, miał istnieć na trójeckim wzgórzu już w XI lub XII w. Jego historia nie jest całkowicie znana, jednakże wiadome jest, iż kościół  w poł. XII w. został  siedzibą archidiakonatu zawichojskiego. 

Leżąca w pobliżu Zawichostu wioska zaliczana jest do najstarszych w powiecie sandomierskim. Ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z przełomu IX i X w. W czasach średniowiecza, wieś stanowiła istotny węzeł drogowy, uważana jest też przez wielu badaczy za pra – Zawichost. Zdaniem tej części badaczy gród i plac targowy znajdowały się  w Trójcy, natomiast ośrodek kościelny na wzgórzu zawichojskim. Według Teresy Dunin - Wąsowicz z „Sandomierskiej sieci drożnej” średniowieczny gród znajdował się prawdopodobnie w miejscu obecnego kościoła parafialnego. W ówczesnej wsi krzyżowały się również ważne w średniowieczu drogi i szlaki handlowe, prowadziły one z Sandomierza i Opatowa. Drogi te zbiegały się z częścią dróg ruskich, tzw. szlak ruski, a także szlakiem nadwiślańskim biegnącym w kierunku Solca. W późniejszych latach jej znaczenie zmalało na rzecz pobliskiego Zawichostu.

LEGENDA O TRÓJCY

Wśród mieszkańców Trójcy znana jest pochodząca z XV w. legenda mówiąca o okrutnym tyranie (staroście), który prowadził grzeszne życie. Po jego nagłej śmierci miał się on przemienić w potwora, który mordował zatrzymujących się w grodzie trójeckim podróżnych. Sytuacja trwała do czasu, kiedy to pewien franciszkanin zaatakowany przez potwora, użył zaklęcia w imię Trójcy Przenajświętszej. W następstwie zaklęcia bestia zamieniła się w ducha, który w wyrazie wdzięczności przekazał swojemu wybawcy skarb. Dar ten miał być przeznaczony na budowę kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy.

Po 1905 r. władze carskie na terenie Trójcy osadziły emerytowanego pułkownika  o imieniu Wasyl. Działanie to miało na celu likwidację komórek Polskiej Partii Socjalistycznej. Osiedlił  się on w niedużym dworze obok kościoła i jak wspomina jedna z mieszkanek Dąbia został w wiosce na stałe. W 1915 r. właścicielem trójeckiego majątku został Edward Menar, z którego córką ożenił się syn miejscowego organisty o nazwisku Barański. Po jego śmierci  majątkiem gospodarowali  Tadeusz Borkowski oraz Józef Stępień  i Katarzyna Boduła. Do poł. XVII w. wieś występowała w źródłach jako część Zawichostu.

Do cennych zabytków Trójcy należą z pewnością położony na lessowym wzgórzu kościół p. w. Świętej Trójcy oraz znajdująca się obok drewniana dzwonnica, cmentarz parafialny z zabytkowymi XIX i XX wiecznymi nagrobkami, a także przydrożne krzyże   i figury.

 

KOŚCIÓŁ

Pierwsza na terenie miejscowości  świątynia nosząca wezwanie Świętej Trójcy, jak podają różne źródła, powstała  w XI bądź XII w. Nie jest znana dokładna data jej powstania, nie ma też informacji o fundatorze świątyni, przyjąć jednak można, że kościół ten podobnie jak te w pobliskim Zawichoście, był fundacją książęcą.  Niemcewicz w swoich „Podróżach historycznych” pisał, że świątynia ta powstała za sprawą Bolesława Chrobrego. Według Tadeusza Malary kościół  wzniesiony został prawdopodobnie przed 1171 r. czyli przed powstaniem archidiakonatu zawichojskiego, którego w późniejszym czasie stał się siedzibą.

Pierwsze pisane wzmianki na jego temat pochodzą ze spisów świętopietrza z lat 1325 – 1327. Dalsze informacje pochodzą z 1328 i 1470 r., kiedy to wzmiankowany jest kościół murowany. W pierwszej połowie XIV w. parafia trójecka liczyła 288 wiernych. Po raz pierwszy kościół został przebudowany w XVI w.  W celu powiększenia nawy głównej wyburzono ścianę zachodnią kościoła i dobudowano część o konstrukcji drewnianej. Informacje z wizytacji archidiakona sandomierskiego ks. Złotnickiego z 1592 r., ukazują kościół jako częściowo murowany, a w części drewniany. Do parafii tej należały wówczas Dąbie, Piotrowice, Winiary, Winiarki oraz Dziurów. W 1777 r. parafia powiększyła się o Maruszów i Linów.

W połowie XVIII w.(1739 -1742) kościół został powiększony o część zachodnią nawy głównej, w tym samym czasie powstała również zakrystia.  Obecnie istniejąca świątynia, która na przestrzeni lat przechodziła liczne przekształcenia i rozbudowy, posiada dużo pierwotnych elementów pochodzących z XIII w. takich jak cokół, ściany prezbiterium, część nawy, pozostałości portalu. Według innych źródeł obecne prezbiterium pochodzi z XVII w. jednak uległo ono przekształceniu podczas dobudowywania nawy. Przypuszcza się, że z tego samego okresu pochodzi również drewniana dzwonnica. Datowana jest ona przez Katalog Zabytków na XVIII w.  

Kościół murowany jest z kamienia, pierwotnie z bloków piaskowca, zewnętrzne ściany są otynkowane. Posiada krótkie prezbiterium w kształcie prostokąta, do którego od północy przylega przybudówka z zakrystią, przedsionkiem i znajdującym się na piętrze skarbczykiem. Nawa świątyni jest szersza i wydłużona, od strony północnej  i południowej przylegają do niej kruchty. Nad nawą znajduje się wieżyczka na sygnaturkę.  W czasie ostatniej renowacji pod tynkiem, obok wejścia bocznego, odkryte zostały elementy portalu, z kolei na ścianie wschodniej nawy głównej świątyni odsłonięte zostały inicjały i data wskazująca 1661 r. Pomimo wielu prac renowacyjnych świątynia zachowała swój późnobarokowy charakter. Projekt wnętrza kościoła prawdopodobnie wykonany został przez Macieja Polejowskiego. Z kolei kanonik sandomierski Jacek Kochański ufundował dwanaście obrazów z wizerunkami apostołów, namalowanych przez Michała Stachowicza. W kościele podziwiać można również znajdujący się w ołtarzu głównym obraz Świętej Trójcy, którego autorem jest Franciszek Smuglewicz. Chór muzyczny pochodzi z 1792 r.

W latach 1930 – 1937 na terenie Trójcy natrafiono na dwa srebrne skarby, które datuje się na XI w. Jeden z nich znajdował się w odległości 250 metrów od parafialnego kościoła.

Wieś Trójca w czasach współczesnych jest ośrodkiem ogrodniczym, w którym dominują sady jabłoniowe oraz wiśniowe. Do obecnej parafii  należą wsie: Dziurów, Górki Zawichojskie oraz Dolne, Kępa Chwałowska, Piotrowice, Trójca, Winiary i Winiarki.

FIGURY I KRZYŻE

Figura Jezusa dźwigającego krzyż – data powstania oraz nazwisko fundatora nie są znane. Przypuszczać można, że stojąca przy drodze do kościoła p. w. Świętej Trójcy figura, stanowiła  jedną ze stacji drogi krzyżowej. Ustawiona jest na dwuczęściowym cokole, znajdującym się na płaskiej podstawie. Figura okryta jest daszkiem, a obok niej rosną stare drzewa.

Figura przy drodze na cmentarz w Trójcy – ufundowana w 1965 r. przez parafian kościoła  w Trójcy. Ustawiona na kwadratowej podstawie figura, zwieńczona jest krzyżem z wizerunkiem Ukrzyżowanego Jezusa. W jej środku znajduje się mała figurka Matki Bożej.

Figura Matki Bożej Królowej Polski – wystawiona na wzniesieniu tuż przy jezdni, upamiętnia 300 - rocznicę Ślubów Królewskich Jana Kazimierza Widoczna jest na niej data 1656 – 1956. Figurę ufundowała parafia Trójca.

Figura Jana Nepomucena – stojąca na dwuczęściowym cokole rzeźba została według relacji mieszkańców przeniesiona z pobliskiego cmentarza cholerycznego. Ze względu na stan figury znajdujące się na niej inskrypcje są nieczytelne.

Krzyż na posesji państwa Stępniów – metalowy krzyż ufundowany został w roku 1945 lub 1946 przez Józefa Stępnia. Krzyż ten miał być dziękczynieniem za przeżycie i szczęśliwy powrót do domu po II wojnie światowej. 

 

Opracowała Agata Stąpór na podstawie:

Chmielewska W., Dutkiewicz D., Skrucha M., Figury i Krzyże Przydrożne w Mieście i Gminie Zawichost

Malara T., Trójca – Legendy, hipotezy i fakty, Wieść Gminna, nr 20

Mirowski R., TRÓJCA – ZAWICHOST Kościół Parafialny. Gmina Zawichost, powiat 

  sandomierski.

Skrok Z., Trójecka Perła, Wieść Gminna, nr 27

www.zawichost.katolicki.eu

www.dawnekieleckie.pl

wejdz na nasz kanał